Contenuto

Le case, le vie, le piazze

Il centro abitato presenta una pianta a cellule derivata da successive fasi di espansione probabilmente determinate da momentanei stati di benessere collegati al mercato, più o meno favorevole, del grano. Il centro storico propone architetture tipiche del Campidano, abitazioni rurali in pietra e in spezzoni di pietra o innalzate con mattoni crudi o ladiri, blocchetti di argilla mista a paglia e asciugati al sole; le case sono disposte a schiera lungo le vie principali. Più frequenti nella parte alta dell’abitato, via sa costa, le dimore articolate attorno ad ampie corti racchiuse da alte mura, cui si accede mediante maestosi portali, molti dei quali conservano inciso sull’architrave il simbolo d’appartenenza corporativa, come fabbri, sellai, falegnami o vignaioli.

Tra la fine dell’ottocento e i primi del novecento sorsero una serie di edifici la cui visita, da sola, potrebbe costituire un itinerario a se stante: Villa Diana sede del Consiglio comunale con l’adiacente Piazza E. Lussu, arricchita da opere dello scultore Pinuccio Sciola, Casa Orrù, Casa Balilla e le vecchie Scuole Elementari. 

Le scuole elementari 
Lo stile imperante degli edifici scolastici di inizio Novecento è quello di un sobrio linguaggio aulico che ribadisce l’aspetto ufficiale dell’architettura “ministeriale”, senza indulgere al gusto corrente del Liberty. La scuola diventa così occasione di decoro anche nei centri minori. Così le scuole elementari di Sardara (1915-16, Francesco Sanna Manunta); lo schema è a U: un lungo fronte con avancorpo lievemente sporgente? e due corpi laterali sottolineati da cornici marcapiano e da decorazioni sobrie nelle aperture. 

La Casa del Balilla 
Accanto alle scuole, nei centri più piccoli spesso sono le sedi istituzionali del regime fascista a godere della massima cura ed importanza, come rivela la casa del Balilla di Sardara, già a partire dall’ubicazione lungo la strada nazionale. L'edificio è stato realizzato su progetto dell'architetto Salvatore Rattu e risale al 1937 secondo i criteri di semplicità, essenzialità, efficacia e funzionalità propri dell'architettura razionalista. 
Una torre dai volumi netti e squadrati affianca un corpo laterale su due livelli più lungo rispetto alla facciata principale più alta, dove la torre che fa cerniera ad angolo è interrotta soltanto su un fronte da una finestra che l’attraversa per quasi tutta la lunghezza: anche il porticato con semplici archi e le bucature strombate rivelano la svolta dell’architetto cagliaritano che abbandona i passatismi per linee semplici ed essenziali. 

Domus, bias e pratzas

Sa bidda tenit una forma fata a tzèllulas arresurtau de alladiamentus fatus in su tempus e acapiaus a s'andamentu de sa messarìtzia, chi fut prus che totu sa de su trigu: sa laurera. Su tzentru stòricu est fatu cun is architeturas schetas de su Campidanu, domus de perda e/o de làdiri (làdriri): matonis de terra cun palla, lassaus sciugai a su soli. Is domus funt postas a arringhera faci a is bias majoris. Ddoi agataus domus medas, cun pratzas mannas serradas a murus artus cun portalis mannus. Medas de custus portalis portant in s’incroamentu su marcu de apartenèntzia corporativa de ferreris, sedderis, maistus de linna o bingiateris.

A imperradura de su 1800 e 1900 fiant nàscius unus cantu palàtzius chi iant a minesci una bisita a si. Sa Domu de is Diana, imoi sea de su Consillu Comunali, posta a su costau de Pratza Emìliu Lussu, cuncordada cun is òperas de su scurpidori Pinuccio Sciola, Domu de is Orrù, Domu Balilla e is Scolas Elementaris bècias.

Scolas elementaris

Su stili de is fàbricus scolàsticus de su tempus, primìtziu de su Noixentus, est sprigu de sa chi est s'architetura ministeriali, un'architetura sèria diferenti de sa liberty. Sa scola bessit ocasioni de cuncordadura de is biddas prus piticas. Sa scola elementari de Sàrdara est de su 1915-16 (Francesco Sanna Manunta). Sa faciada est cuncordada cun guarnissas marcapianu. Gennas e fentanas puru funt cuncordadas a manera sèria.

Casa Balilla

In is biddas prus piticas bortas medas cun is scolas funt is logus istitutzionalis de su regimi de su fàsciu a tenni s'importu prus mannu. Aici est po sa Casa Balilla de Sàrdara, si ddu scòviat fintzas su logu anca s'agatat: sa bia natzionali (imoi via Oristano). Su palàtziu est de su 1937 e ddu iant fatu sighendi su progetu de s'architetu Salvatore Rattu. Casa Balilla est fata cunfroma a is critèrius de semplicidadi, essentzialidadi, eficàcia e funtzionalidadi chi fiant piessignus de s'architetura ratzionalista.

Una turri scuadrada est posta a costau de unu fàbricu a duus pianus. Su ladu chi s'incarat a bia Temo e est prus longu de su de sa faciada chi s'incarat a bia Aristanis (sa bia natzionali bècia). Sa turri est unu pagheddu che una guarnissa sendi ca est posta in s'àngulu e portat una fentana manna. Sa faciada chi s'incarat a sa bia Aristanis tenit unu pòrciu cun duus arcus artus. Is lìnnias trassadas de s'architetu funt simplis e essentzialis.