Contenuto

La storia

Terra di antichissima frequentazione umana (paleolitico e neolitico), Sardara conserva preziosissime testimonianze del passato. Una tomba della cultura di Bonnannaro del tipo domus de janas venne individuata casualmente nel 1932 nelle colline di Pedralba. Assai ampie la densità di siti nuragici, la più alta di tutta la Marmilla, se ne contano oltre venti: tra i nuraghi complessi ricordiamo quello quadrilobato di Ortu Comidu, i nuraghi Perra, Nuratteddu, Axiurridu, Jana e Arbicci. 

Il paese stesso di Sardara sorge sull’imponente zona sacra di S. Anastasia dove si trova l'omonimo tempio a pozzo, risalente al XIII-XII secolo a.C.. In vari siti sono venute alla luce emergenze fenicio-puniche, ma è all’epoca romana che risalgono le testimonianze più rilevanti, come il centro termale Aquae Neapolitanae (II sec. d.C.), presso il quale sorse un grosso borgo che viene citato col nome di villa "Santa Maria de is Àcuas" nel trattato di pace stipulato nel 1388 fra Eleonora d'Arborea e Giovanni I d'Aragona. 
L'abitato si sviluppò nel periodo giudicale, come dimostra la presenza del castello di Monreale e fece parte della curatoria di Bonorzuli. 

La costruzione del castello, posto in prossimità della linea di confine che divideva il giudicato cagliaritano da quello Arborense, deve farsi risalire a poco dopo l'anno Mille, momento in cui la presenza di elementi politici pisani e genovesi determinò nell'isola una situazione di competitività fra gli stati indigeni di Cagliari, Torres, Gallura e Arborea, nella quale la Sardegna era allora divisa. Come conseguenza di queste tensioni politiche le fortificazioni non vennero più costruite per la difesa dei litorali ma furono rivolte alla salvaguardia dei confini interni e il castello fortificato di Monreale risponde proprio a questa esigenza. 

Dal La Marmora si attinge che nel 1324, Ugone II d'Arborea accampato nei pressi di Pabillonis, affrontò in battaglia i Pisani nel territorio di Sardara e Sanluri, sbaragliandoli sanguinosamente. Nel 1328, dopo la battaglia d'Iglesias, nella quale gli Arborensi gli erano stati alleati, re Alfonso d'Aragona conferma Ugone II, giudice di Arborea, nel possesso di molte fortezze, tra le quali il castello di Sardara. 

Nel 1470 il marchese di Oristano Leonardo Alagon entrò in possesso dell'importante centro strategico sconfiggendo gli Aragonesi ad Uras ma l'occupazione fu di breve durata in quanto 1'Alagon venne battuto nella battaglia di Macomer (1478) e da questa data Sardara passò definitivamente agli Aragonesi, venne compresa nella baronia di Monreale e quindi incorporata nella Contea di Quirra, feudo dei Carroz.

Sa Stòria

Terra abitada de s’òmini giai de s’antigòriu (paleolìtigu e neolìtigu), Sàrdara allogat arrastus antigus de su tempus passau. Una tumba de sa cultura Bonnannaro de genia “domu de giana” dda iant agatada in su 1923 in is coddus de Pedralba. In su territòriu ddoi at  medas situs nuraxinus, su prus nùmeru mannu de totu sa Marmidda, ndi ddoi at prus de 20: Ortu Còmidu, Perra, Nurateddu, Axiurridu, Giana e Arbici, Campàrriga…

Sàrdara est nàscia asuba de su logu sacru de S.Anastasia anca ddoi agataus su tempru nuraxinu “funtana de is dolus” de su XIII-XII sec. i.C. In d-unus cantu situs funt bessius a pillu arrestus fenìciu-pùnicus; s’edadi romana puru torrat testimòngius archeològicus mannus, che is bàngius Aquae Neapolitanae (II sec. a.C.), innoi fut nàsciu unu burgu mannu chi est arremonau in s’acòrdiu de paxi firmau in su 1388 de Lionora de Arbarei cun Giuanni I de Aragona cun su nòmini de "villa Santa Maria de is Acquas".

Sa bidda fut crèscia in s’edadi giudicali, bastat a castiai su casteddu de Murriali, e iat fatu parti de sa curadoria de Bonorzuli.

Su casteddu, che totu is casteddus giudicalis de custa genia, ddu iant costruiu pagu tempus infatu a s’annu Milla, candu sa presèntzia de elementus polìtigus pisanus e genovesus iant ocasionau in s’ìsula certus intre is Giudicaus de Càlari, Torres, Gaddura e Arbarei chi si pratziant insaras politigamenti e geograficamenti sa Sardìnnia. Po mori de custus certus polìtigus is fortilesas no ddas iant prus costruidas po difendi is costeras ma po s’amparu de is làcanas de is giudicaus intre sei insoru; su casteddu fortalèssiu de Murriali fut nàsciu pròpiu po custu.

La Marmora scrit ca in su 1324, Ugoni II de Arbarei, acampau a pagu tretu de Pabillonis, in su sartu de Sàrdara e Seddori, iat afrontau in batalla is Pisanus, bincendi-ddus cun degòlliu mannu. In su 1328, apustis de sa batalla de Igrèsias, alliau cun is de Arbarei, su gurrei Alfonsu de Aragona cunfirmat a Ugoni II, giùixi de Arbarei in su possidimentu de medas fortilesas; su casteddu de Murriali de Sàrdara fut una de custas.

In su 1470 su marchesu de Aristanis Nerardu de Alagon si fut postu meri de su tzentru stratègicu de importu mannu bincendi a is Aragonesus in Uras, ma s'ocupatzioni fut durada pagu ca a Nerardu de Alagon ddu iant bintu in sa batalla de Macumere (1478). De insaras Sàrdara est passada a is Aragonesus intrendi a fai parti de sa baronia de Murriali e acorpada a sa contea de Cirra, fèudu de is Carraz.